اصطلاح «میکروب» به مجموعهی موجودات میکروسکوپی شامل باکتریها، ویروسها، قارچها و پروتوزوآها اطلاق میشود. میکروبها، موجودات بسیار کوچکی هستند که بدون ابزار اختصاصی، که میکروسکوپ نامیده میشوند، قابل مشاهده نیستند. میکروسکوپ، تصویر میکروبها را صدها و هزاران بار بزرگتر کرده و در نتیجه آنها را قابل رویت مینماید. بسیاری از انواع میکروبها منجر به ایجاد بیماری در انسان و دیگر جانوران میشوند.
تمام جانوران برای ادامهی حیات خود به گرما، رطوبت و غذا نیاز دارند و میکروبها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. میکروبها میتوانند تمام این نیازها را از منابع متعددی تامین نمایند. مدفوع، زباله، تهماندههای مواد غذایی و حتی بدن انسان از جملهی این منابع میباشند.
میکروبهای بسیار زیادی در درون بدن انسان وجود دارند ولی با این حال منجر به ایجاد بیماری نمیشوند. همچنین وجود برخی از میکروبها برای فعالیت مناسب برخی از بخشهای بدن الزامی می باشد. به عنوان مثال، رودهها بدون وجود برخی از باکتریهای «مفید» اختصاصی نمیتوانند به خوبی غذا را هضم کنند.
میکروبهای بیشمار دیگری نیز در محیط وجود دارند که فعالیتهای مفیدی را برعهده دارند، نظیر باکتریهای لاکتوباسیلوس که منجر به تبدیل شیر به ماست میشوند و یا بسیاری از انواع باکتریهایی که به تجزیهی گیاهان و تبدیل آنها به کمپوست کمک مینمایند.
باکتریها، ارگانیسمهای کوچک تک سلولی هستند که مواد غذایی مورد نیاز خود را از محیط اطراف خود تامین میکنند. باکتریها بسیار کوچک هستند و مشاهدهی آنها بدون میکروسکوپ امکان پذیر نیست. برای اینکه متوجه شوید باکتریها چقدر کوچک هستند، کافی است بدانید که در یک قاشق چای خوری، میلیاردها باکتری وجود دارند. این به این معناست که باکتریها حتی از یک دانهی نمک یا نوک سوزن نیز کوچکتر هستند. اگر میتوانستید نگاهی به انواع مختلف باکتری ها بیاندازید متوجه میشدید که این میکروبها به تمام اشکال یافت میشوند. برخی از آنها شبیه توپ، برخی شبیه ویرگول و برخی دیگر نیز مشابه میله، دراز و باریک هستند. برخی از باکتریها با زوائد طولی مو مانندی پوشانده شدهاند که به آنها کمک میکنند تا بتوانند در محیط حرکت کنند.
تعدادی از باکتریها برای بدن مفید هستند چرا که به فعالیت منظم دستگاه گوارش کمک کرده و از ورود باکتریهای آسیب رسان به درون بدن جلوگیری مینمایند. برخی دیگر از باکتریها نیز به منظور تولید دارو و واکسن مورد استفاده قرار میگیرند. اما باید توجه کرد که باکتریها میتوانند دردسر ساز نیز باشند و منجر به عفونت بخشهای مختلف بدن نظیر دستگاه ادراری، گوش، گلو (توسط استرپتوکوکها) و غیره شوند برای از بین بردن عفونتهای باکتریایی میتوان از آنتی بیوتیکها استفاده کرد.
ویروسها میکروارگانیسم هایی هستند که از باکتریها نیز کوچکتر هستند و حتی یک سلول کامل نیز به شمار نمیروند. به طور سادهتر میتوان گفت که ویروسها مواد ژنتیکی DNA) یا(RNA بستهبندی شده در یک پوشش پروتئینی به شمار میروند. ویروسها برای تکثیر خود به سلولهای دیگر متکی هستند. این به این معناست که برای ادامهی حیات خود مجبورند وارد سلولهای دیگر شوند (این سلولها میتوانند سلولهای انسانی، حیوانی و یا گیاهی باشند).
هدف یک ویروس چیست؟
ویروسها، میکروارگانیسم هایی هستند که در خارج از سلولهای زنده فقط به مدت بسیار کوتاهی باقی مانده، مگر آنکه میزبان زندهی مناسبی را در اختیار بگیرند. ویروسها پس از ورود به بدن فرد به راحتی در ارگان های مختلف (بسته به نوع ویروس) منتشر شده و باعث ایجاد بیماری میشوند. ویروسها طیف وسیعی از بیماریهای خفیف نظیر سرماخوردگی و آنفولانزا تا بیماریهای شدید و خطرناک نظیر آبله و ایدز را بوجود میآورند.
برخی از ویروسها وارد یک سلول شده و آن قدر تکثیر میشوند که نهایتا سلول میزبان پاره میشود. سپس ویروسهای تازه تکثیر شده، از سلول پاره شده خارج شده و وارد سلولهای میزبان جدید میشوند. ویروسها رفتارهایی کاملا مرموز از خود نشان میدهند چرا که قادرند سریعا دچار جهش (تغییر) شده و خود را با محیط جدید تطبیق دهند.
آنتی بیوتیکها تاثیری بر ویروسها ندارند. در سالهای اخیر، داروهای ضد ویروسی متنوعی علیه گروه کوچک و منتخبی از ویروسها تولید شدهاند.
در مقاله بعدی به بررسی دو نوع دیگر از میکروبها، به نام قارچها و پروتوزوآها پرداخته میشود.